NOORD EN ZUID DEFINITIEF GESCHEIDEN

Een dikke, maar belangrijke boterham …

Tachtigjarige Oorlog 1568-1648 – ontstaan van Nederland

De Tachtigjarige Oorlog was niet alleen de langstdurende oorlog in de Nederlanden, maar ook de belangrijkste, want ‘de Nederlandse gewesten’ keerden zich af van het Habsburgse bestuur. Daardoor ontstond de zelfstandige staat Nederland. Maar hoe verliep dat ook al weer?

* In de zomer van 1581 , 13 jaar na de Beeldenstorm van 1568, werd Filips II (zoon van keizer Karel) door de Staten Generaal van de Nederlanden met het Plakkaat van Verlatinge afgezet als heer in de Nederlanden. Deze belangrijke verklaring diende later als voorbeeld voor andere landen.

* De ‘Slag bij Heiligerlee’ in 1568 wordt, in Nederland althans, als het begin van de Tachtigjarige Oorlog gezien. Enkele gebeurtenissen en veldslagen vooraf  konden evengoed als beginpunt van de oorlog gelden.

* Het ‘Eedverbond der Edelen’ drong met een smeekschrift bij landvoogdes Margaretha van Parma aan tot het stoppen van de vervolging van protestanten.

* De hertog van Alva maakte , in naam van de steeds afwezige koning Filips II , korte metten met dat verzoek, want … Alva liet de graven Egmond en Hoorn in het publiek onthoofden in Brussel.

 

* Dat leverde een golf van verontwaardiging op. Het werd prompt de start van het geuzenleger, bestaande uit edelen en hun aanhang die het niet eens waren met Alva.

– De regering van de Zuidelijke Nederlanden reageerde daarop met een vogelvrijverklaring van de muiters. Maar daarmee werd het probleem niet opgelost. De soldaten zaten nog steeds zonder geld.

* In 1572 ontaardde het verzet van de Geuzen in een algemene opstand. In de Noordelijke Nederlanden schaarde stad na stad zich achter de door Willem van Oranje opgezweepte opstand.

– In alle steden vond een revolutie plaats. Katholieke bestuurders werden afgezet en moesten plaatsmaken voor protestanten. De kerken werden ontdaan van de katholieke opsmuk en werden voortaan voor de protestantse eredienst gebruikt.

 

SPANJE BANKROET

* Door de vele oorlogen die Spanje in de wereld voerde, maakte de regering van koning Filips II grote schulden. Die konden in 1575 niet meer betaald worden: Spanje ging bankroet. De soldaten in de Nederlanden waren helemaal blut.

* En wat verwacht werd, gebeurde ook. In november 1576 sloegen de Spaanse soldaten aan het muiten…

– In Zierikzee ging een legertje van Cristobal de Mondragon tekeer en maakte Francisco de Valdez Aalst onveilig.

–  De regering van de Zuidelijke Nederlanden reageerde daarop met een vogelvrijverklaring van de muiters. Maar daarmee werd het probleem niet opgelost. De soldaten zaten nog steeds zonder geld.

 

SPAANSE FURIE

* Antwerpen was nog een rijke handelsstad. Enkele officieren onder leiding van Sancho d’Avila, de commandant van de citadel van Antwerpen, beraamden in het diepste geheim een plan om de rijke stad te plunderen.

* De muiters sloegen toe op 4 november 1576. De plundering duurde drie dagen. Mannen werden gedood. Vrouwen werden verkracht. Geld en sieraden werden gestolen. De honden dronken het bloed van de doden.

– Ongeveer zevenduizend Antwerpenaars kwamen om het leven. Een aantal Antwerpse gebouwen raakten zwaar beschadigd, zoals het in brand gestoken stadhuis. Ooggetuigen spraken over zevenduizend doden.

– Veel burgers vluchtten naar steden in de Noordelijke Nederlanden die door de opstandelingen van Willem van Oranje werden bestuurd. Ook veel Duitse, Spaanse en Italiaanse kooplieden verlieten de stad.

•  De moordpartij in Antwerpen bracht een grote schok teweeg in de Nederlanden, maar schaadde vooral de handelsstad Antwerpen.

** Vijf jaar later … de zomer van 1581 , 13 jaar na de Beeldenstorm van 1568, werd Filips II (zoon van keizer Karel) door de Staten Generaal van de Nederlanden met het Plakkaat van Verlatinge afgezet als heer in de Nederlanden. Deze belangrijke verklaring diende later als voorbeeld voor andere landen. (w.o.de USA)

* In 1585 deed de vrome Roomse Marnix van Aldegonde de stad Antwerpen zowat cadeau aan Farnese , de opvolger van Alva. Marnix vertelde in het openbaar hoe roemvol en religieus de Spanjaard wel was en hoe goed hij als toekomstige beheerder van het land zou worden…

* De vloot die op de Schelde klaar lag om Antwerpen te bevrijden, bleef liggen en werd door de Spanjaarden gebruikt om de stad af te sluiten van overzeese handel. De protestantse inwoners kregen vier jaar de tijd om terug te keren naar de katholieke kerk of anders te vertrekken met het meenemen van have en goed.

• Antwerpen viel op 17 augustus 1585. De 17 Bourgondische provincies waren voorgoed gescheiden.

* Duizenden Vlaamse handelaars trokken nu definitief weg uit Brugge, Gent, Brussel, Mechelen en Antwerpen naar Holland en Zeeland en versterkten daar de massa Gereformeerden. Uiteindelijk bleven slechts 40.000 inwoners in de stad achter.

* De vrome van Aldegonde was na de overgave van Antwerpen ook in ongunst geraakt bij zijn Noord-Nederlandse landgenoten en trok zich terug in gebed in zijn riant stulpje in Bornem.

– Twaalfjarig Bestand –

* In ‘de noordelijke provincies’ werd niet constant gevochten. Geldgebrek zorgde ervoor dat de legerleiders veel gevechtspauzes moesten inlassen.

* Meer nog: de regenten in de belangrijke handelssteden wilden minder geld aan de oorlog besteden. Weggegooid oorlogsgeld bleek de sterke, onderliggende gedachte.

* Na onderhandelingen kwamen de strijdende partijen tot een overeenkomst. Met het Twaalfjarig Bestand kwam de macht in handen van de stadhouders, de nazaten van Willem van Oranje.

Vrede van Münster

* De Noordelijke Nederlanden werden na het Twaalfjarig Bestand nog nauwelijks bedreigd door het Spaanse Leger. De gedachte van weggegooid oorlogsgeld gaf dus de doorslag. De lonende overzeese handel met vooral het verre oosten en het prille Amerika nam alle prioriteit voor zich. Uit Afrika werden miljoenen slaven geroofd als gratis werkkracht. Nog steeds een blaam op het blazoen van Nederland.

* Ook Spanje wou de strijd opgeven om nog meer aandacht te gaan besteden aan hun jonge overzeese gebieden, waarvoor Columbus destijds (1492) de weg gebaand had.

* Koning Filips IV begreep dat de Noordelijke Nederlanden voorgoed verloren waren voor Spanje. Moegestreden tekenden Spanje en de Nederlanden op 15 mei 1648 de Vrede van Münster.

* Nederland was onafhankelijk. En wij, de zuidelijke Nederlanden, bleven onder Spaans bewind. Met de haven van Antwerpen op slot. Bittere tijden kondigden zich aan …

* Onder Spaans bestuur, en met een gesloten haven, kende de stad Antwerpen toch een zekere heropleving met b.v. de schilderkunst van Peter Paul Rubens, Jacob Jordaens, Antoon van Dyck en David Teniers de Jonge