Categorie: UIT EUROPA

Skrei, de Noorse liefdesvis

Morgen maandag 14 februari is het Valentijndag. Nog even herhalen wat we enige dagen geleden al over de Valentijnmanie vertelden…

Tijdens het paren zwemmen de vrouwtjes en de mannetjes buik tegen buik. Skrei wordt wel eens de liefdesvis genoemd. Omdat hij rond Valentijn (14 feb) wordt aangeboden is die naam gedroomd voor elke handelaar die een graantje van de Valentijnmanie wil meepikken. Valentijn valt dit jaar op een maandag. Wie er een historisch feestje wil van maken, deed er best aan de skrei al flink vooraf te bestellen bij zijn vishandelaar. Zeeverse skrei is immers maar een paar weken te koop.

* Elk jaar verlaten honderdduizenden jonge kabeljauwen hun verblijfplaats in het noordoosten van de Barentszee aan de poolcirkel. Hun bestemming zijn de warme wateren in het noordelijke deel van de Noorse kust, van Finnmark tot Stad, maar vooral rond de Lofoten, een eilandengroep voor de kust van Noord-Noorwegen.

* Warm is relatief. De watertemperatuur is door de Golfstroom aan de Noorse kust maar 4 tot 5 graden hoger, maar dat is comfortabel genoeg om er te gaan paaien: paren en kuit schieten.

* Vruchtbaar is de skrei alleszins. Een volwassen vrouwtje kan tot drie miljoen eitjes dragen. Als ze bevrucht zijn, schiet ze deze in het water. De eitjes stromen dan met de Golfstroom langs de kust terug naar het noorden. De larfjes die uit de eitjes komen, vreten zich vol met plankton, ontwikkelen zich in drie tot vier weken tot een visje en zwemmen verder naar de Barentszee.

* Na vijf tot zeven jaar zijn ze volwassen en keren ze elk jaar tussen januari en april terug naar de paaiplaatsen, waar ze het leven hebben gezien. Aan die jaarlijkse tocht danken ze hun naam: skrei is de afkorting van skreid, zwerver. Als de skrei in de Lofoten aankomt, heeft hij al zo’n 800 tot 1000 kilometer achter… de vinnen.

* Tijdens de trek eet hij minder en verandert ook zijn voedingspatroon. Hij verorbert dan vooral garnalen en lodde (kleine visjes uit de zalmfamilie). De krachtmeting tijdens de trek en het andere voedsel veranderen de vleesstructuur van de skrei: het vlees wordt steviger en witter dan dat van de gewone kabeljauw.

 * De migratie van de skrei vormt de basis voor de belangrijkste seizoenvisserij in Noorwegen en dat is al eeuwen zo. In de oude Egils sage werd voor het eerst gesproken over de skreivisserij op de Lofoten. Het verhaal gaat over Torolv Kveldulvesson, die zijn mannen er in het jaar 875 op uitstuurde om op skrei te gaan vissen.

* Die skrei werd verwerkt tot stokvis en naar Engeland vervoerd. De skreivangst moet echter al veel ouder zijn. In een grot op Flakstadoy, een van de Lofoteneilanden, dat al bewoond was in het Stenen Tijdperk, vond een groep archeologen een massa botfragmenten van skrei terug.

OPGEWACHT IN KRAAMKLINIEK

Om skrei te vangen, gaan de vissers niet de zee op: ze wachten tot hij in hun vangstgebied is aangekomen. Vlakbij de kraamkliniek wordt hij opgewacht en gevangen.

* Het is vreemd: overal ter wereld wordt gevreesd voor het uitsterven van de kabeljauw en in Noorwegen wordt hij zonder omhaal gevangen. En dan nog uitgerekend op het moment dat hij met zijn nageslacht bezig is.

* De Noren zijn zeer gevoelig voor die internationale kritiek. Ze hebben immers zelf de gevolgen van de overbevissing ondervonden. Op het einde van de negentiende eeuw visten meer dan 32.000 vissers op skrei. In het recordjaar 1947 werd 146.000 ton skrei aan land gebracht, in 1988 was dat nog maar 12.000 ton.

* De Noren wilden vooral niet meemaken wat de Canadezen overkwam. De kabeljauw voor Newfoundland, aan de Canadese kust, behoorde honderden jaren lang tot de rijkste voorraden ter wereld. Tot moderne hoogzeetrawlers de zee in recordtijd leegvisten. Het kabeljauwbestand is er nog steeds niet hersteld. Daarom besloten de Noren tot drastische maatregelen. Ze beperkten de vangstquota en laten de vangst op skrei alleen toe voor vissers met een vergunning. Van die vergunningen is 70 % aan kleinschalige visserij uitgereikt en 30 % aan de grootschalige visserij. Aan elke vergunning is een quotum gekoppeld.

* Patrouilleboten van de Lofoten Visserijcontrole Autoriteiten kijken er in alle havens op toe dat geen enkele vissersboot voor 6 uur ‘s ochtends vertrekt en dat de boten voor 18 uur ‘s avonds weer binnen zijn. Na 18 uur is vissen verboden.

* Van de 32.000 skreivissers zijn er honderd jaar later nog zo’n 2.500 over. Zowat driekwart van hen komt van de Lofoten, de rest uit andere delen van Noorwegen. Hun vangstgebieden zijn verdeeld op basis van de vangstmethode.

* In bepaalde delen mag immers alleen met lijnen worden gevist, in andere delen alleen met netten. Het lijnvissen is een van de oudste methoden. Aan lange vislijnen wordt om de drie meter een haakje gehangen. Elke vislijn heeft zo’n 250 haken waaraan aas wordt bevestigd. Die lijnen worden uitgehangen en voor de vangst weer opgehaald. Het lijnvissen heeft als voordeel dat de vis niet beschadigd wordt.

* De beperkende maatregelen van de Noorse overheid hebben succes. Recordvangsten zijn het niet meer, maar toch werd vorig jaar nog altijd 37.000 ton skrei gevangen. Niet al deze vis komt vers op de markt als skrei, de grootste partij wordt verwerkt tot stokvis of klipvis.

* Om er stokvis ( Torrfisk) van te maken wordt de vis in de openlucht aan rekken opgehangen. Na enkele maanden heeft hij tot 40 % van zijn vocht verloren. De beste kwaliteit is bestemd voor Italië. Klipvis ( Klippfisk) is gezouten skrei die wordt geperst en vervolgens gedroogd. De vis verliest op deze manier 60 % van zijn vocht en is dan beenhard.

* Klipvis gaat vooral naar Portugal en Brazilië, waar hij als bacalhau wordt verkocht. Zo’n 10 % van de vangst wordt vers aangeboden. Verse skrei is ook bij ons te vinden in de vishandel en herkenbaar aan een kwaliteitslabel, een plaatje dat is aangebracht op de eerste vin van de vis.

Dat label kan alleen worden aangebracht door leveranciers die geregistreerd zijn bij de Norwegian Seafood Export Council.

* Het label moet garanderen dat de vis op de dag van de vangst zelf verpakt is, dat de viszone, de naam van de visboot en het tijdstip van aankomst en verwerking opspoorbaar zijn en dat hij in een optimale verpakking en gekoeld is aangeleverd.

* Tijdens het vissen wordt elke vangst meteen verwerkt. De nog levende vis moet meteen gekeeld worden. Op die manier wordt alle bloed uit het lichaam gepompt, want stokvis en klipvis mogen geen enkel spatje bloed meer bevatten. Dat zou het droogproces verstoren.

Niets gaat verloren

De skrei mag je best het varken van de zee noemen, alle onderdelen van de vis worden gebruikt.

* De ingewanden worden verwijderd en zijn bestemd voor verwerking tot meststof. De viseieren worden verwerkt tot een pasta en van de lever wordt een soort levertraan gemaakt.

* Tijdens het vangstseizoen van de skrei zakken de schoolkinderen na de lesuren af naar de visfabrieken voor een goed betaald baantje. Zij snijden de tongetjes uit de skreikoppen. Die tongetjes worden meestal gefrituurd gegeten en zijn met hun krokante korstje en zachte interieur een delicatesse. De koppen worden gedroogd en naar de Afrikaanse westkust verscheept waar ze erg geliefd zijn.

(gelezen in dS uit … 2007)

Auschwitz bevrijd

Op 27 januari 1945 wordt vernietigingskamp Auschwitz bevrijd door het Russische Rode Leger. Het in het zuidwesten van Polen gelegen kamp is dan bijna leeg.

* In de zomer van 1940 hebben de nazi’s aan de rand van het Poolse stadje Oświęcim een concentratiekamp ingericht om Poolse tegenstanders van het nazi-regime gevangen te zetten. Het kamp wordt Auschwitz genoemd omdat de oude Duitse naam van Oświęcim was.

* Naar Auschwitz worden gedurende de Tweede Wereldoorlog in totaal ruim anderhalf miljoen mensen, voor het overgrote deel Joden, gedeporteerd. Zo’n 1,1 miljoen van hen wordt direct na aankomst vergast of doodgeschoten. Daarnaast komen er ruim 200.000 mensen om door ziekten of honger.

* Eind 1944, als het Rode Leger oprukt en Auschwitz nadert, beginnen de nazi’s met het vernietigen van bewijsmateriaal. De administratie wordt vernietigd en in oktober worden de gaskamers op bevel van Heinrich Himmler, de architect van de Holocaust, buiten gebruik gesteld. Daarna begint de systematische opheffing van het kamp.

Dodenmarsen

* Als duidelijk is dat de Russen in de buurt zijn, dwingen de nazi’s zo’n zestigduizend overgebleven gevangenen om met hen richting Duitsland te lopen. Tijdens deze zogenaamde dodenmarsen komen nog eens duizenden gevangenen om het leven. Wie niet de kracht heeft om verder te lopen of probeert te vluchten, wordt ter plekke doodgeschoten.

* Op 27 januari 1945 wordt het kamp bevrijd. De Russen treffen in Auschwitz nog ongeveer 8 000 gevangenen aan. De meesten zijn doodziek. De paar overgebleven bewakers worden nog diezelfde dag door de Russen gedood.

Kampcomplex

Auschwitz was niet één kamp, maar een kampcomplex dat bestond uit drie hoofdkampen – Auschwitz I, Auschwitz-Birkenau (ook wel Auschwitz II genoemd) en Auschwitz-Monowitz (Auschwitz III). Daarnaast waren er nog negenendertig satellietwerkkampen.

De naam Auschwitz is symbolisch geworden voor de vernietigings- en concentratiekampen van de nazi’s. (met dank aan Historiek voor teksten en vrije foto’s)

LICHT ZONDER GAS OF VUUR

Op 27 januari 1880 ontving de Amerikaanse zakenman en uitvinder Thomas Alva Edison (1847-1931) patent op de gloeilamp.

* Edison was niet alleen uitvinder, hij had ook een groot zakelijk talent. In totaal zette hij meer dan tweeduizend uitvindingen op zijn naam.

* Veel van deze uitvindingen waren niet geheel van hemzelf. Vaak kocht hij uitvindingen op waarna hij ze perfectioneerde en op zijn naam liet zetten.

* Eerst had Edison de fonograaf ontwikkeld, daarna richtte hij zich voornamelijk op de de gloeilamp. De Brit Sir Joseph Swan was daarmee op dat moment overigens al zeker twintig jaar bezig.

* Edison besteedde veel tijd aan het maken van een draad die niet snel zou doorbranden. Joseph Swan was Edison voor. Hij was de eerste die een gloeilamp liet branden. Edison ontwikkelde het concept hierna door.

* Hij begreep dat er een dubbel bedradingssysteem gebruikt moet worden zodat de stroomkring niet onderbroken werd als de lamp uitgeschakeld wordt.

* In 1879 werd de gloeilamp voor het eerst in het openbaar ontstoken. De New York Herald schreef over die lamp: ‘Ze maakt licht, zonder gas of vuur, goedkoper dan olie.’

* Tien jaar nadat Edison zijn gloeilamp had ontwikkeld werd ze gebruikt tijdens de Wereldtentoonstelling van Parijs (1889).

* De Eiffeltoren werd toen verlicht door duizenden Edisonlampen. De Fransen waren onder de indruk en riepen Edison uit tot ‘het grootste genie aller tijden’.

* De Franse president verleende hem toegang tot de ‘Orde van het Legioen van Eer’.

***  De uitvinding van Edison bleek erg bruikbaar. De eerste elektriciteitscentrale die in New York werd gebouwd was helemaal op Edisons uitvinding gebaseerd.    (Historiek-vrije foto)

EERSTE EN ENIGE NEDERLANDSE PAUS

Adrianus VI Nederlandse paus (1522)

Adrianus VI

Adrianus VI, ook wel Adriaan VI en in het Latijn Hadrianus VI (Utrecht, 2 maart 1459 – Rome, 14 september 1523), geboren als Adriaan Floriszoon Boeyens, was paus van 9 januari 1522 tot zijn dood op 14 sept 1523 , anderhalf jaar later dus.

* Adriaan was de laatste niet-Italiaanse paus tot de verkiezing van de Pool Karol Józef Wojtyla in 1978.

* In Nederland wordt de in Utrecht geboren paus, beschouwd als de enige Nederlandse paus in de geschiedenis. In Duitsland geldt hij dan weer als de zevende Duitse paus omdat Utrecht destijds tot het Heilige Roomse Rijk behoorde.

Het verhaal …

Op 1 december 1521 overleed paus Leo X en moest er een nieuwe paus gekozen worden. Dat duurde vrij lang. In volle reformatie trouwens geen gemakkelijke opgave tegen Luther en gezellen die lelijk tekeer gingen tegen wat er allemaal in Rome gebeurde. Zij wilden niet langer afhangen van ‘een paus die met aflaten strooit’ en kozen voor een sobere geloofsbeleving.

* De toekomstige paus vertrok meteen naar Rome en kwam er pas … in mei aan. Adriaan twijfelde lang of hij het pausschap zou aanvaarden. Op 31 augustus 1522 werd hij tot paus gekroond.

* Adrianus VI beschouwde het tegenhouden van de Reformatie, de hervorming van de Kerk en vereniging van de christelijke machten tegen aanvallen van de Turken in Hongarije en Rhodos, als zijn belangrijkste taken.

* Als paus stond hij een sobere levenswijze voor. Dat werd hem in Rome niet door iedereen in dank afgenomen. Ook met zijn pogingen om de curie – het pauselijke bestuursorgaan – te hervormen was lang niet iedereen blij.

* Januari 1523 liet hij tijdens de Rijksdag van Neurenberg een voorstel tot hervorming voor de curie voorlezen dat zowel in Romeinse als lutherse kring slecht werd ontvangen. 14 september  1523 overleed hij.

*** Lees zeker ook: Paus Adrianus VI (1459-1523) – De Nederlandse paus

  • met dank aan Historiek en Wikipedia

Een oor kwijt …

23 december 1888 verloor de excentrieke Nederlandse schilder Vincent van Gogh helemaal een oor of een stuk ervan. Of hij het oor zelf afsneed of iemand anders dat deed , is 133 jaar later nog niet helemaal duidelijk.

* In 2009 wezen twee Duitse kunstwetenschappers nog met de beschuldigende vinger naar de Franse kunstschilder Paul Gauguin die een tijdje bij de Nederlander woonde.

* De Fransman zou eind 1888 tijdens een ruzie met een zwaard de oorlel van de Nederlandse schilder hebben afgehakt of –gesneden.

* De Britse kunstwetenschapper Martin Bailey meende echter te weten dat de schilder eigenhandig zijn oor afsneed nadat zijn broer Theo meldde dat hij zich had verloofd.

* Tot nu toe werd aangenomen dat de kunstenaar in december 1888 in een waanzinnige bui zijn oor met een scheermes bewerkte. In Van Gogh’s Ear, the true Story, van Bernadette Murphy , wordt toegelicht dat Van Gogh niet alleen een deel van zijn linkeroor heeft afgesneden , maar zijn hele oor.

* Murphy baseerde haar bewering door een brief van de arts die van Gogh behandelde na het wereldberoemde oorincident. Uit tekeningen die dokter Félix Rey op de brief maakte , valt op te maken dat de gekwelde kunstenaar zijn hele linkeroor afsneed.

meester Leonardo da Vinci

15 april is ook de dag van de Italiaanse kunstenaar, architect en uitvinder Leonardo da Vinci. LdV was een van de belangrijkste kunstenaars uit de Renaissance en schilder van het beroemdste en best bewaakte schilderij ter wereld, de ‘Mona Lisa’.

* Leonardo was de buitenechtelijke zoon van een notaris en een boerin uit Vinci. Hij werd op 15 april 1452 geboren in het plaatsje Vinci, vandaar zijn naam Leornardo da Vinci.

* Op zijn vijftiende ging in de leer in het atelier van de belangrijke Florentijnse kunstenaar Andrea del Verrocchio. In Florence ontwikkelde hij zich tot een gerespecteerd meester in vele disciplines.

* Da Vinci is hét kind van de renaissance. Hij blonk niet alleen uit als kunstschilder, maar ook als beeldhouwer, architect, filosoof, dichter, natuurvorser en ingenieur. Zijn vindingrijkheid blijkt vooral uit zijn schetsbladen.

* Leonardo beschreef en tekende verschillende wapentechnische  constructies en bestudeerde het menselijk lichaam met talrijke anatomische tekeningen.

* Van 1482 tot 1499 verbleef hij aan het hof in Milaan. In deze periode voerde hij vele artistieke, militaire en architectonische opdrachten uit.

* In Milaan ontstond o.m. het schilderij ‘Het laatste avondmaal’ waarvan een copy te bewonderen is in de abdij van Tongerlo.

* Na zijn Milanese periode leefde Leonardo da Vinci in Venetië, Mantua Florence en Rome.

*** De ‘Mona Lisa’ (Louvre, Parijs) ontstond in 1503.

* Over de identiteit van Mona Lisa werd lang gespeculeerd. Lisa Gherardini blijkt de echtgenote van zijdehandelaar Francesco del Giocondo te zijn.

* Experts blijven evenwel twijfelen omdat de kleding te ‘gewoon’ was, te goedkoop voor een vrouw van een rijke koopman.

* De Mona Lisa (prent) is overigens een van de weinige werken waarvan men zeker weet dat het door Leonardo zelf geschilderd is.

* Zijn manier van schilderen werd door vele kunstenaars nagebootst, doch niemand bereikte hetzelfde resultaat.

* Aan het einde van zijn leven begeleidde Leonardo koning Frans I naar Frankrijk. Leonardo da Vinci overleed tijdens deze reis op 2 mei 1519 in Amboise. Hij werd begraven in de Kapel van Sint-Hubertus in het kasteel van Amboise.

1 … 6 7 8